Οι Αρχαίες Καταβολές των Σύγχρονων Νέμεων Αγώνων
Σχέδιο που απεικονίζει την τοπογραφική συσχέτιση του Ιερού του Νεμείου Διός και του Σταδίου και την Ιερά Οδό που τα συνέδεε.
Το αποδυτήριο βρισκόταν ακριβώς στην είσοδο των εγκαταστάσεων του σταδίου. Κατασκευάστηκε περί το 300 π.Χ. με ένα κεντρικό αίθριο που περιβαλλόταν στις τρεις πλευρές του από Δωρικές κιονοστοιχίες. Για τους τωρινούς αγώνες, αυτό το κτίριο θα σκεπαστεί με μια σύγχρονη σκηνή (τέντα), ιδίων διαστάσεων με το αρχαίο οικοδόμημα (13.50μ. x 16μ. x 5μ.).
Μόλις ο αθλητής μπει στη σκηνή, θα βρεθεί δίπλα στους αρχαίους κίονες που περιβάλλονται από προστατευτικές σκαλωσιές, στις οποίες είναι κρεμασμένα μικρά πήλινα αγγεία (αρύβαλλοι) σφαιρικού σχήματος και μεγέθους όσο ένα μπαλάκι τένις, με μια μικρή τρύπα στο πλάι τους. Αυτοί οι αρύβαλλοι περιέχουν λάδι ελιάς, όπως συνέβαινε και στην αρχαιότητα, για να αλείψουν οι αθλητές το σώμα τους. Ο σκόπος της χρήσης του λαδιού δεν είναι γνωστός Ίσως να επρόκειτο για αντιηλιακό υγρό, ίσως για μέσο προθέρμανσης των μυών ή ίσως βελτιωτικό της αισθητικής εμφάνισης του αθλητή. Τωρινοί αθλητές που αλείφθηκαν με λάδι παρατήρησαν ότι αυξάνει την κατακράτηση των υγρών και, ως εκ τούτου, την αντοχή.
Οι σύγχρονοι συμμετέχοντες στα Νέμεα δεν είναι υποχρεωμένοι να αλείφονται με λάδι, ούτε να τρέχουν γυμνοί, παρότι αυτά θα προσέδιδαν το στοιχείο της αυθεντικότητας. Αντιθέτως, οι δρομείς, όταν μπουν στη σκηνή του αποδυτηρίου, παραλαμβάνουν μια μεγάλη τσάντα που περιέχει ένα χιτώνα και μια ζώνη. Βγάζουν παπούτσια και κάλτσες και όποιο ρούχο τους επιθυμούν και τα τοποθετούν στην τσάντα, επιβεβαιώνοντας ότι σε αυτήν αναγράφεται ο αριθμός που είναι καρφιτσωμένος στον χιτώνα τους. Ένας δούλος (ντυμένος στα κίτρινα) αναλαμβάνει τη φύλαξη των τσαντών. Ο χιτώνας φοριέται από το κεφάλι και η ζώνη προσαρμόζεται στη μέση ώστε να ρυθμιστεί το μήκος του χιτώνα. Οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται άνεση όταν ο χιτώνας φθάνει λίγο πάνω από τα γόνατα.
Σκλάβοι (με κίτρινα) εφοδιάζουν με χιτώνες τους δρομείς στο αποδυτήριο.
Δρομέας ντυμένος με το χιτώνα του παίρνει οδηγίες για να κατευθυνθεί από το αποδυτήριο προς στη στοά.
Ένας Ελλανοδίκης (Κριτής) μπαίνει στην τέντα όταν έρθει η ώρα για την επόμενη ομάδα δρομέων. Θα είναι ντυμένος με μαύρο (πένθιμο) ιμάτιο, όπως ήταν οι κριτές στους αρχαίους Νέμεους Αγώνες σε ανάμνηση του θανάτου του Οφέλτη και θα κρατά μια βέργα από λυγαριά με την οποία θα ραβδίζει όποιον κάνει παράβαση ή δεν υπακούσει στις εντολές του – όπως συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα. Ο Ελλανοδίκης καλεί την ομάδα να εγκαταλείψει το αποδυτήριο και να μεταβεί στο διάδρομο προς την κρυπτή είσοδο (στοά). Εκεί, εκφωνεί στα Ελληνικά υπό τύπον ερωτήσεως τον εξής όρκο:
“Ορκίζεσαι να ακολουθήσεις τους κανόνες των Νεμέων Αγώνων και να μη κάνεις κάτι που θα ντροπιάσει εσένα, την οικογένειά σουή το πνεύμα των Αρχαίων Αγώνων;”
Κάθε συμμετέχων αναμένεται να απαντήσει: “Ορκίζομαι.”
Και ο κριτής θα ανταπαντήσει, όπως γινόταν και στην αρχαιότητα: “Τώρα προχωρήστε προς το στάδιο και να ’σαι άξιος της νίκης.”
Στη συνέχεια ο συμμετέχων περνά από την μήκους 36 μέτρων αρχαία στοά (που κατασκευάστηκε 2.320 περίπου χρόνια πριν) προσέχοντας να μην ακουμπήσει τους τοίχους, για να μην καταστραφούν οι επιγραφές των αρχαίων αθλητών. Πριν την έξοδο της στοάς οι συμμετέχοντες περιμένουν το σάλπισμα-άγγελμα του σαλπιγκτή (που φορά καφέ χλαμύδα) που ειδοποιεί το πλήθος να κάνει ησυχία. Μετά ο κήρυκας (ντυμένος με μπλε ιμάτιο) καλεί έξω τους αθλητές έναν – έναν ονομαστικά.
Αθλήτριες στο στάδιο, κατευθυνόμενες προς τη γραμμή εκκίνησης.
Υπάρχουν έξι ζεύγη διαδρόμων στο στίβο, και έξι ζεύγη κλήρων. Οι διάδρομοι και οι κλήροι έχουν σημανθεί με Α, Β, Γ, Δ, Ε και Ζ. Οι δώδεκα αγωνιζόμενοι κάθε ομάδας θα τρέξουν ευθεία στο στίβο ενενήντα μέτρα, μέχρι τη γραμμή τερματισμού. Αυτή η διαδρομή ονομάζεται του ενός σταδίου, παρότι το μήκος του αρχαίου σταδίου ήταν στην πραγματικότητα σχεδόν διπλάσιο από αυτό, όμως ο στίβος της Νεμέας δεν σώθηκε καθ’ όλο το μήκος του.
Θα πρέπει ανά δύο οι αγωνιζόμενοι να καταλάβουν το διπλό διάδρομο με το αντίστοιχο γράμμα Α, Β, Γ κ.λπ. που τους κληρώθηκε και είναι στο χέρι τους να συμφωνήσουν ποιος θα πάρει την αριστερή λωρίδα και ποιος τη δεξιά.
Αφού διαλέξει διάδρομο, κάθε αθλητής ή αθλήτρια παίρνει θέση με τα δάκτυλα του ενός ποδιού στο μπροστινό αυλάκι και με τα δάκτυλα του άλλου στο πίσω. Τα δάκτυλα πρέπει να είναι μαζεμένα ώστε να προσαρμοσθούν στην αρχαία πέτρα, όπως συνέβαινε και με τα δάκτυλα των αρχαίων. Δεν έχει σημασία ποιό πόδι θα μπει μπροστά και ποιό πίσω, όμως οι πιο πολλοί δεξιόχειρες αισθάνονται μεγαλύτερη άνεση όταν τοποθετούν μπροστά το αριστερό πόδι, οι περισσότεροι δε αριστερόχειρες το δεξί. Πάντως ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ΠΟΔΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΑΥΛΑΚΩΣΕΙΣ. Αυτό ήταν ένα από τα μέτρα για την επίτευξη ισοτιμίας στην εκκίνηση κατά την αρχαιότητα. Εάν δεν ήταν και τα δύο πόδια μέσα στις αυλακώσεις, θα έπιπτε η ράβδος των Κριτών.
Σύγχρονες δρομείς σε στάση εκκίνησης.
Η στάση εκκίνησης είναι ορθία με ελαφρά κλίση προς τα εμπρός και με τα χέρια προτεταμένα όπως οι δύτες, πάνω από τα δύο τεντωμένα σχοινιά που εκτείνονται παράλληλα προς τη βαλβίδα και μπροστά από τους δρομείς. Τα σχοινιά αυτά στερεώνονται σε δύο στύλους που είναι τοποθετημένοι στις άκρες της βαλβίδας, και αποτελούν μέρος της ύσπληγας (του μηχανισμού εκκίνησης), η οποία μεταφέρει στρέψη σε αυτούς μέσω των συστριμμένων σχοινιών ενός βαρέος ξύλινου πλαισίου. (Η αρχή αυτής της λειτουργίας βασίζεται στον καταπέλτη του 4ου αιώνα π.Χ).
Όταν οι αθλητές έχουν πάρει τις θέσεις τους και ο αφέτης (αυτός που δίνει την εκκίνηση, ντυμένος με λευκό ιμάτιο) έχει προετοιμαστεί κατάλληλα, ο σαλπιγκτής σαλπίζει και ο αφέτης δίνει φωναχτά τρία διαδοχικά αρχαία παραγγέλματα:
“πόδα παρά πόδα”
“έτοιμοι”
“άπιτε”
Οι δρομείς … πετούν . . .
. . . και πιάνουν ευθεία στο στίβο.
Ταυτόχρονα με το παράγγελμα ΆΠΙΤΕ ο αφέτης τραβά δύο ισομήκη σκοινιά που απελευθερώνουν την ύσπληγα και οι υπό στρέψη στύλοι πέφτουν απότομα στο έδαφος, συμπαρασύροντας και τα οριζόντια σχοινιά.
Όλοι οι αθλητές μπορούν να υπερπηδήσουν τα πεσμένα σχοινιά και να τρέξουν ευθεία στο στίβο, εκτός από κάποιον που επιχείρησε πρόωρη εκκίνηση, με αποτέλεσμα να μπλεχτεί στα σχοινιά και να τιμωρηθεί με ραβδισμό.
Οι Ελλανοδίκες στη γραμμή τερματισμού δένουν μια ταινία γύρω από το κεφάλι του/της νικητή/νικήτριας και του/της δίνουν ένα κλάδο φοινικιάς. Αυτά είναι τα προσωρινά έπαθλα που απονέμονταν αμέσως κατά την αρχαιότητα. Ο σαλπιγκτής θα σημάνει ησυχία και ο κήρυκας θα αναγγείλει το όνομα του νικητή. (Ο νικητής πρέπει να φοράει την ταινία του και να κρατάει στο χέρι τον κλάδο φοινικιάς σε όλο το υπόλοιπο της διάρκειας των Αγώνων).
Δένοντας την ταινία στο κεφάλι της νικήτριας.
Σύγχρονες «επιγραφές» σε φωτογραφία αρχαίου τοίχου.
Παίζοντας αρχαία μουσική.
Αφού ξαναβάλει τα ρούχα του, εγκαταλείπει το αποδυτήριο για να συναντήσει τους φίλους και την οικογένειά του στις χωμάτινες πλαγιές του σταδίου. Κατά τη διάρκεια των αγώνων, και επειδή είναι απαραίτητο να υπάρχουν διαλείμματα για την εναλλαγή των ομάδων ανδρών και γυναικών στο αποδυτήριο, εμφανίζονται στο στάδιο τοπικά ερασιτεχνικά μουσικά σύνολα που επιδίδονται σε αρχαία ακούσματα, για την ψυχαγωγία και διαπαιδαγώγηση του κοινού.
Το απόγευμα, αυτοί που πρόκειται να τρέξουν στα “Βήματα του Ηρακλή” φθάνουν πρώτα στο αποδυτήριο. Θα πρέπει να ακολουθήσουν την ίδια διαδικασία, με τη διαφορά ότι μπορούν να παραμείνουν με τα παπούτσια τους φορεμένα. Αφού οι συμμετέχοντες φορέσουν τους χιτώνες τους εξέρχονται για να μεταφερθούν με λεωφορεία στον αρχαίο Ναό του Ηρακλέους στις Κλεωνές, όπου δίνουν τον όρκο των Αγώνων.
Ορκωμοσία μπροστά στο Ναό του Ηρακλέους.
Πρώτος από τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή ήταν να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας, του οποίου το δέρμα ήταν αδιαπέραστο. Ο Ηρακλής αναγκάστηκε να παλέψει μαζί του σώμα με σώμα και το έπνιξε. Αρχαίες πηγές αναφέρουν ότι ορμητήριο του Ηρακλή κατά του λιονταριού ήταν οι Κλεωνές. Η σύγχρονη διαδρομή που ακολουθεί το δρόμο από τις Κλεωνές στη Νεμέα – όπως έκανε και ο Ηρακλής – ονομάζεται: “Τα Βήματα του Ηρακλή”.
Ο Ακροκόρινθος δεσπόζει πάνω …
Η μήκους 7,5 χιλιομέτρων διαδρομή υποδεικνύεται από έναν Ελλανοδίκη και ένα δούλο που στέκονται σε κάθε διασταύρωση. Αρχίζει από το Ναό του Ηρακλέους και ακολουθεί έναν αγροτικό δρόμο ανάμεσα σε σιτοβολώνες, ελαιώνες και αμπελώνες. Η ανηφορική πορεία γίνεται σταδιακά πιο απότομη καθώς ο δρόμος μπαίνει και διασχίζει το σημερινό χωριό των Κλεωνών, με τον Ακροκόρινθο στο βάθος.
Αφού περάσει κάποιος και το τελευταίο σπίτι του χωριού, η ανηφορική κλίση γίνεται πιο ομαλή και στα αριστερά του μπορεί να δει τομές στο φυσικό βράχο, από τις οποίες είχαν αποσπαστεί λίθοι για την ανέγερση του Ναού του Νεμείου Διός περί το 330 π.Χ. Λίγο μετά τα αρχαία λατομεία, φθάνει κανείς στο ψηλότερο σημείο της κορυφογραμμής και από εκεί αρχίζει μια κατηφοριά με ενιαία κλίση μέχρι ένα σταυροδρόμι που έχει το σχήμα του Τ.
Ο δρόμος συνεχίζει αφήνοντας αριστερά του ένα σπίτι, περνά από ένα στενό που περιβάλλεται από κυπαρίσσια και μετά μπαίνει στην κοιλάδα της Αρχαίας Νεμέας. Στο βάθος φαίνεται ο Ναός του Διός και καθώς αρχίζει η κατηφοριά, δεξιά υπάρχει μια αρχαία πηγή. Ονομαζόταν Αδράστεια προς τιμή του επικεφαλής των Επτά που καθ’ οδόν προς Θήβα σταμάτησαν στη Νεμέα και ίδρυσαν τους Νέμεους Αγώνες, μετά το θάνατο του μικρού Οφέλτη.
Μερικά μέτρα χαμηλότερα από τη βρύση βρίσκεται το κοιμητήριο του σημερινού χωριού. Σε κάποια απόσταση αριστερά είναι το αρχαίο στάδιο, το τέρμα της διαδρομής. Εκεί ο δρόμος γυρίζει έξω από το στάδιο έτσι ώστε οι αγωνιζόμενοι να περάσουν την είσοδο και να φθάσουν στο αποδυτήριο. Στο αποδυτήριο θα βγάλουν τα παπούτσια τους, για να διατρέξουν τη στοά ξυπόλυτοι. Αφού περάσουν τρέχοντας την κρυπτή είσοδο με κατεύθυνση προς το στίβο, στρίβουν αριστερά, περνούν πίσω από το βωμό και τρέχουν ευθεία για τον τερματισμό τους στην βαλβίδα.
Αφού φθάσουν στη γραμμή τερματισμού και οι τελευταίοι δρομείς των Βημάτων του Ηρακλή, οι αγωνισθέντες επιστρέφουν στο αποδυτήριο για να πλυθούν, να ντυθούν και να παραλάβουν το μπλουζάκι τους.
Ξυπόλυτοι δια μέσου της στοάς…
Ακολουθεί η τελετή λήξης, αργά το ίδιο απόγευμα. Οι νικητές με τις ταινίες και τους φοίνικές τους, συγκεντρώνονται στο αποδυτήριο. Όλοι οι άλλοι αγωνισθέντες, φορώντας τα μπλουζάκια τους, συγκεντρώνονται στο βορινό άκρο του στίβου μπροστά στο βωμό του Διός και μετά περνούν από το Ελλανοδικείο για να παραλάβουν το εμβληματικό των Νεμέων σηματάκι τους. Αυτή η “καρφίτσα” δεν είναι μόνο η επίσημη απόδειξη συμμετοχής στους Αγώνες αλλά και το “εισητήριο” στη δεξίωση που ακολουθεί για τους δρομείς των Νεμέων.
Στο μεταξύ, οι νικητές καλούνται να πάρουν θέση στην κρυπτή είσοδο σύμφωνα με τη σειρά νίκης τους. Όταν ο κήρυκας εκφωνήσει το όνομά τους, ο/η καθένας/καθεμιά θα έρθει στο Ελλανοδικείο (στον χώρο των Κριτών) για να του απονεμηθεί το επίσημο αρχαίο έπαθλο, το στεφάνι από αγριοσέλινο. Ενδιάμεσα, το πλήθος ραίνει με λουλούδια τους νικητές, κατ’ αντιστοιχία με την αρχαία “φυλλοβολία” που συνηθιζόταν όταν οι νικητές έκαναν το γύρο θριάμβου γύρω από το στάδιο της Ολυμπίας.
Στην αρχαιότητα, το τελευταίο δρώμενο του προγράμματος των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν ένα νικητήριο συμπόσιο στο πρυτανείον, δίπλα στην αιώνια φλόγα της θεάς Εστίας. Το αντίστοιχό του στους Αναβιωμένους Νέμεους Αγώνες είναι μια δεξίωση στην αυλή του τοπικού σχολικού κτιρίου. Όλοι όσοι έτρεξαν, αλλά και οι φίλοι τους και οι οικογένειές τους, θα φιλοξενηθούν από το Σύλλογο και τους κατοίκους της Αρχαίας Νεμέας. Η βραδιά συχνά τελειώνει με χορούς στους δρόμους.